Khác với nhận thức của nhiều người cho rằng ngành Giấy đang dần thu hẹp, thực tế, Công nghiệp Giấy nói chung và tại Việt Nam hiện đang tăng trưởng mạnh mẽ, tạo công ăn việc làm cho hàng vạn lao động, đồng thời cộng hưởng để phát triển các ngành kinh tế khác (trồng, khai thác gỗ rừng trồng, phủ xanh đất trống đồi trọc…đồng hành, phụ trợ cho nhiều ngành sản xuất...

“Âm thầm” phụ trợ cho nhiều ngành sản xuất

Mặc dù không phải là ngành Công nghiệp trọng yếu nắm giữ nhưng lĩnh vực then chốt của nền kinh tế, nhưng thực tế ngoài những đại diện tiêu biểu của Ngành như bột giấy, giấy in, viết, tissue… trong cuộc sống, giấy là sản phẩm thiết yếu và ngành sản xuất giấy giữ vai trò trọng yếu, đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế Việt Nam, âm thầm đồng hành phụ trợ cho nhiều ngành sản xuất (là bao bì, dùng trong bao gói sản phẩm).

Ngành Giấy cung cấp nhiều sản phẩm cho mục đích đa dạng: hoạt động văn hoá xã hội, hoạt động giáo dục, sản xuất, nghiên cứu… Tiêu thụ giấy bình quân của Việt Nam còn rất thấp, mới đạt 50,7kg/người/năm so với mức tiêu thụ bình quân của thế giới là 70kg/người/năm, Thái Lan 76 kg/người/năm, Mỹ và EU 200 – 250 kg/người/năm.

Khảo sát gần đây cho thấy giấy bao bì, giấy sơ đồ, tissue đang có xu hướng tăng trưởng mạnh, giấy báo suy giảm sâu, giấy in viết giảm nhẹ; bột giấy chiếm tỷ trọng hơn 40%, giấy tái chế chiếm gần 60%.

Hơn thế những năm gần đây, hoạt động xuất khẩu Việt Nam tăng trưởng cao đã và đang kéo theo sự gia tăng mạnh về nhu cầu giấy làm bao bì đặc biệt là đối với các ngành có tỷ trọng xuất khẩu cao như dệt may, da giày, thủy sản, linh kiện, thiết bị điện tử...

Sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông kỹ thuật số có dẫn đến sụt giảm nhu cầu sử dụng giấy in báo, nhưng lại có sự tăng trưởng mạnh mẽ ở phân khúc giấy bao bì, hộp giấy - sản phẩm phụ trợ cho thương mại điện tử, buôn bán online, bao gói sản phẩm…

Chưa kể đến những năm gần đây với phong trào bảo vệ môi trường, những sản phẩm thân thiện môi trường từ giấy đang có xu hướng lên ngôi, hứa hẹn những tiềm năng phát triển không hề nhỏ cho Ngành đặc biệt là lĩnh vực giấy bao bì thực phẩm, thay thế cho các sản phẩm nhựa dùng một lần…

Theo Hiệp hội Giấy và Bột Giấy Việt Nam (VPPA), ngành Giấy có bước phát triển mạnh mẽ với mức tăng trưởng bình quân 11% (giai đoạn 2000-2007) và 16% (giai đoạn 2007-2017), trong đó giấy bao bì có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ (dự kiến trong 5-10 năm tới là 14-18 %/năm.

Hiện, Ngành có hơn 300 doanh nghiệp, trong đó khoảng 20 doanh nghiệp quy mô sản xuất từ 100 nghìn tấn/năm, còn lại là vừa và nhỏ; nhiều dự án đầu tư công suất lớn đang hoạt động (công suất mỗi dự án khoảng 400.000 – 500.000 tấn/năm); nhiều doanh nghiệp đang dự kiến đầu tư dự án với công suất trên 1.000.000 tấn giấy bao bì/năm.

Thực tế để đảm bảo sản xuất đáp ứng các yêu cầu, hầu hết các doanh nghiệp sản xuất Giấy trong nước đều áp dụng công nghệ tiên tiến, tuân thủ nghiêm túc các yêu cầu về đảm bảo môi trường cho thấy xu hướng phát triển bền vững của ngành Giấy.

Nhiều tiềm năng nhưng thách thức không nhỏ

Tiềm năng là thế nhưng doanh nghiệp sản xuất giấy trong nước đang phải đối mặt với nhiều không ít thách thức khó lòng chớp thời cơ, tận dụng hiệu quả.

Một trong những thách thức điển hình, Quy hoạch ngành Giấy đã hết hiệu lực, chưa có chiến lược phát triển Ngành, trong khi các văn bản liên quan chưa rõ ràng cụ thể, cơ sở cho các nhà đầu tư còn thiếu nên các dự án đầu tư trong ngành Giấy Việt Nam đang thực hiện đều chưa có các căn cứ và cơ sở pháp lý.

Thực tế các dự án đầu tư vẫn diễn ra và có quy mô rất lớn, cơ quan quản lý nhà nước không quản lý được, dẫn đến có sự mất cân đối trong cơ cấu sản phẩm và quy mô công suất cho toàn Ngành…

Ngoài ra, mặc dù giấy thu hồi (tên tiếng anh recycled paper) hay còn gọi là giấy tái chế, nguyên liệu đầu vào trọng yếu của ngành Công nghiệp Giấy, góp phần bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Tận dụng giấy thu hồi để sản xuất, giúp doanh nghiệp giảm chi phí, do giá thành phế liệu thấp, giảm thiểu chi phí xử lý môi trường…

Tại Việt Nam, do chưa có chính sách đồng bộ, giấy thu hồi không đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất nội địa, hầu hết các doanh nghiệp phải nhập khẩu số lượng lớn phục vụ cho sản xuất. Chuyên gia chỉ ra rằng nhu cầu giấy thu hồi tại Việt Nam, sử dụng để sản xuất giấy tăng khoảng 35%/năm, dự kiến đến năm 2025 nhu cầu sử dụng lên đến13,2 triệu tấn (năm 2018 đang sử dụng 3,7 triệu tấn).

Công tác quản lý giấy thu hồi nhập khẩu lại gặp phải không ít thách thức… gây khó khăn cho hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp (đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất giấy bao bì).

Trong định hướng đầu tư phát triển ngành Công nghiệp Giấy Việt Nam, nhiều chuyên gia khuyến nghị, Ngành nên tập trung vào các chủng loại sản phẩm thông thường, có nhu cầu lớn như: bột giấy, giấy bao bì, giấy tissue; ưu tiên đầu tư các dự án quy mô, công nghệ tiên tiến, hiệu suất cao, tiết kiệm nguyên liệu, nhiên liệu năng lượng, thân thiện môi trường, di tích lịch sử văn hoá, cảnh quan và bảo đảm các yêu cầu về an ninh, quốc phòng… từ đó tạo sức bật cho Ngành nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.

Trong một hội nghị gần đây ông Phan Đức Hiếu, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương đã có những khuyến nghị về chính sách nhằm hoàn thiện môi trường pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp giấy trong nước phát triển bền vững như: cần xây dựng định hướng phát triển ngành Giấy giai đoạn 2020-2030; nhanh chóng xây dựng quy hoạch phát triển vùng trọng điểm, rừng trồng nguyên liệu quy mô lớn…; nghiên cứu xây dựng chính sách hỗ trợ tạo điều kiện để hình thành doanh nghiệp quy mô…

Cần có những chính sách để nâng cao tỷ lệ thu gom, tái chế (trong đó có giấy) giảm dần việc nhập khẩu giấy thu hồi cũng như nghiên cứu sớm hoàn thiện chính sách phát triển Ngành theo xu hướng các nước phát triển đối với sản xuất giấy… tạo điều kiện đầu tư mở rộng phát triển sản xuất, trong các khu vực doanh nghiệp giấy trong nước đáp ứng được.

Nhiều chuyên gia đầu Ngành khuyến nghị Việt Nam nên tham khảo chính sách quản lý nhập khẩu giấy phế liệu từ các quốc gia khác, tính toán cân đối với sự phát triển kinh tế trong thời điểm hiện tại của Việt Nam, từ đó có định hướng chính sách phù hợp…

VPPA cho biết, từ lâu thế giới đã công nhận giấy thu hồi, không coi là phế liệu mà là một nguyên liệu trong sản xuất; nhiều nước phát triển cũng đã có nhiều chính sách hỗ trợ việc thu gom, tái chế giấy.

Nhiều năm trước, Mỹ đã tái chế 63,5% sản phẩm giấy đã sử dụng (50.1 triệu tấn giấy); tái chế 1 tấn giấy sẽ tiết kiệm 26.497 lít nước và 2.3 m3 không gian bãi rác ...